Shafin Labarai

Ambaliyar ruwa: Shettima ya ziyarci Maiduguri, ya ba da tirela 50 na shinkafa

Shettima 

By Yakubu Uba 

Maiduguri, Satumba 10, 2024 (NAN) Mataimakin shugaban kasa Kashim Shettima ya ziyarci Maiduguri a ranar Talata domin jajanta wa al’ummar Borno kan bala’in ambaliyar ruwa ta Alau da ta raba dubban mutane da gidajensu.

Kashim, wanda ya jagoranci tawagar gwamnatin tarayya zuwa birnin da ke fama da rikici, ya samu tarba daga  Gwamna Babagana Zulum, inda ya kai shi fadar Shehun Borno, Alhaji Abubakar El-Kanemi, wanda shi ma ambaliyar ruwa ta afkawa.

Daga fadar, mataimakin shugaban kasar ya tuka mota zuwa sansanin Bakassi inda dubban mutanen da ambaliyar ta raba da muhallansu ke samun mafaka. 

Shettima ya shaida wa wadanda abin ya rutsa da su cewa gwamnati za ta tallafa musu da tirela 50 na shinkafa.

Ya kara da cewa gwamnati za ta kuma hada kai da hukumar raya yankin arewa maso gabas da sauran hukumomi don ganin ba su shafe sama da makonni biyu a sansanin ba.

NAN ta ruwaito cewa a ranar Talata mazauna Maiduguri sun farka da mummunar ambaliyar ruwa da ta lakume gine-gine da dama tare da kwashe tituna da gadoji.(NAN)

YMU/ETS

=======

Kunar Bakin wake:
Daga Abujah Racheal
Abuja, Satumba 10, 2024 (NAN) Masu fafutukar kula da lafiyar kwakwalwa sun yi kira da a inganta ayyukan kiwon lafiya, wayar da kan jama’a
da kuma bayar da tallafi don magance matsalar Kunar Bakin wake a kasa.

Sun yi wannan kiran ne a wata tattaunawa daban-daban da suka yi da Kamfanin Dillancin Labaran Najeriya a ranar Talata a Abuja domin tunawa da
ranar kunar Bakin wake ta duniya ta 2024 (WSPD).

Ranar 10 ga watan Satumba a kowace shekara a fadin duniya tun daga 2003, a na wayar da kan jama’a game da halayen mutane masu kashe kansu, karin sadaukarwa da kuma nuna bukatar magance matsalolin lafiyar kwakwalwa da kuma rage kyama.

Taken wannan shekara na 2024-2026 shi ne “Canza Labarun Kunar Bakin wake, ” ya mayar da hankali kan “Gane Labarunmu” don haɓakar wayar da kai da bada tallafi.

Mista Ameh Zion, wanda ya kafa wata kungiya mai suna Mandate Health Empowerment Initiative (MHEI), ya ce taken yana nuna muhimmancin
sauya tunanin al’umma game da kunar Bakin wake, boyewa da kyama da bude kofofin bada tallafi.

Ya ce “yana ƙarfafa al’ummomi don tattauna lafiyar kwakwalwa da kunar Bakin wake, da haɓaka yanayin da mutane ke jin daɗin neman taimako
ba tare da tsoron hukunci ba.”

Zion ya yi nuni da cewa, a Najeriya, kyamar da ke tattare da matsalar tabin hankali kan hana mutane neman taimako, lamarin da ke kara ta’azzara matsalar.

Ya bukaci gwamnati da ta samar da tsare-tsare da za su karfafa tattaunawa kan rigakafin kunar bakin wake, yana mai jaddada cewa “kowane zance, komai
kankantarsa, yana ba da gudummawa wajen karya shinge da wayar da kan jama’a.”

Hon. Mohammed Usman, wanda shi ne wanda ya kafa kungiyar Lafiya Wealth Initiative, ya yi wannan kiran a kan samun karin tattaunawa a fili domin rage kyama da kuma daidaita neman taimako.

Usman ya bayyana bukatar shigar da rigakafin kunar bakin wake cikin bada  shawara tare da yin kira ga gwamnatocin jihohi da na tarayya da su ba da fifiko ga
hanyoyin kula da lafiyar kwakwalwa da tsarin tallafi.

Ya ce akwai karancin  kwararrun likitoci a kasar nan, musamman a fannin tabin hankalin da lafiyar kwakwalwa inda ya kara da cewa “ duk da yawan al’ummarta fiye da miliyan 200, Najeriya na da likitan kwakwalwa daya kacal ga kowane mutum miliyan daya.

“Wannan babban gibi ne a cikin samun kulawar lafiyar kwakwalwa.”

Ya kuma yi nuni da cewa, yawancin likitocin masu fama da tabin hankali sun taru ne a birane da yankunan kudancin kasar, wanda hakan ya sa wasu yankunan ba su da wani aiki sosai.

Dokta Ifeoma Nwachukwu, kwararriyar lafiyar tabin hankali, ta jaddada mahimmancin samar da yanayi mai taimako ga lafiyar kwakwalwa.

Ta ce “Tabin hankali yana da mahimmanci kamar lafiyar jiki. Muna bukatar mu karya shirun game da tabin hankali tare da samar da wadatattun albarkatu. “

Nwachukwu ya soki tsarin biyan kuɗi daga aljihu don kula da lafiyar kwakwalwa, tare da lura da cewa matsalolin tattalin arziƙi na iya hana mutane samun magungunan da suka dace, wanda ke iya dagula yanayin su.

Ta kuma yi gargadin cewa matsalolin tattalin arziki na iya haifar da dagulewar lamuran lafiyar kwakwalwa, har ma wadanda ba su da wani yanayi na iya fuskantar tunanin kashe kai
a sakamakon.

Ta shawarci ‘yan Najeriya da ke fuskantar irin wannan damuwa da su nemi taimakon kwararru, maimakon shan wahala cikin shiru ko kuma dogaro da cibiyoyin addini.

A halin da ake ciki,  Ms Funke Akin, wata malamar da ta rasa wani masoyinta har ta kashe kanta, ta ce ta zama mai ba da shawara kan lafiyar kwakwalwa.

Ta ce “mummunan rashi na ɗan’uwana ya sa na ba da shawara don ingantacciyar kula da lafiyar kwakwalwa da tallafi.”

NAN ta tuna cewa rahoton Hukumar Lafiya ta Duniya na 2020 ya nuna cewa kusan kashi 30 cikin 100 na ‘yan Najeriya na da wasu nau’in tabin hankali.

Abubuwa kamar cutar ta COVID-19, batutuwan tsaro, rashin aikin yi, da ƙalubalen tattalin arziƙi sun iya dagula kididdigar. (NAN) (www.nannews.ng).

AIR/HA

Ambaliyar ruwa

By Yakubu Uba

Maiduguri, Satumba 10, 2024 (NAN) Mazauna Maiduguri a Borno sun kasance cikin shirin ko-ta-kwana yayin da ambaliyar ruwa ta mamaye gidaje da dama biyo bayan rushewar madatsar ruwa ta Alau da ta cika mako guda da ya gabata.

A wata sanarwa da Kwamishinan Yada Labarai da Tsaro na Cikin Gida, Farfesa Usman Tar, ya fitar a safiyar ranar Talata mai taken “Flooding Alert for Residents Bank of River” ta bukaci a kwashe mutanen da abun zai shafa cikin gaggawa.

Ya ce, “Saboda yawan ruwan da ba a saba gani ba a bana, muna kira ga daukacin mazauna bakin kogi da su dauki matakin kare kansu da dukiyoyinsu cikin gaggawa.

“Ruwan Alau Dam ya fasa wata tashar da a yanzu haka ke lalata gonaki kuma ruwan ya nufi gabar kogi.”

Tar ya kuma bukaci mazauna yankunan da abin ya shafa da su bi hanyoyin ficewa domin tabbatar da tseratar da lafiyarsu.

Kamfanin Dillancin Labarai na Najeriya ya ruwaito cewa, a karo na karshe da madatsar ruwan ta samu irin wannan matsala shi ne a shekarar 1994, wanda hakan ya haifar da ambaliya da ba a taba ganin irinta ba a Maiduguri inda kusan rabin garin ya cika. (NAN) (www.nannews.ng)

YMU/BRM

==========

Edited by Bashir Rabe Mani

Safety
Daga Fatima Mohammed-Lawal

Ilorin, Satumba 9, 2024 (NAN) Wani Farfesa a Sashen Kere-Kere na Jami’ar Ilori, John Olorunmaiye, ya bukaci gwamnatoci su dau dukkan matakai don tabbatar da tsaro a cibiyoyin karatu fake fadin kasa.

Olorunmaiye, ya bada shawarar ne yayin da yake magana a taron shekara-shekara karo na 11 (AGM) na kungiyar injiniyoyi ta Najeriya reshen jihar Kwara a Ilorin, ya ce hakan zai taimaka wajen karfafa ilimi mai inganci.

Ya bayyana cewa sai a lokacin da cibiyoyin suka samu cikakkiyar kulawa za su samu karfafawa da ba dalibai natsuwa da maida hankali wajen koyon karatu.

Kamfanin Dillancin Labarai na Najeriya (NAN) ya ruwaito cewa taken taron shi ne “Ilmi da sakamako mai kyau ta hanyar Kere-Kere: Cikin Salo da tsaro mai gamsarwa” 

Olorunmaiye ya lura da cewa idan aka aiwatar da ilimin da ya dogara da sakamako da kyau, kowane ɗalibi zai zama mai hazakar koyo.

Ya koka da yadda kasar nan ke fama da kalubale na rashin isassun adadi ko ingancin ma’aikatan ilimi da masu koyarwa a jami’o’i da dama.

Masanin ya bayyana cewa akwai daliban da suka yi fice a wasu jami’o’i, musamman jami’o’in gwamnati, duk da rashin kayan aiki na zamani a dakunan gwaje-gwaje.

“Akwai rashin kulawa ko watsi da dakunan gwaje-gwaje ga masu fasaha da malamai a wasu jami’o’i, marasa ƙarfi ko mara kyaun shirye-shiryen horar da masana’antu da ma’aikata marasa ƙarfi da sauransu,” in ji shi.

Olorunmaiye, wanda tsohon shugaban Injiniya da Fasaha ne, ya kuma bayyana cewa aiwatar da shirin ba da lamuni na dalibai da shugaba Bola Tinubu ya yi abin yabawa ne matuka.

Ya yi ikirarin cewa a baya-bayan nan ne asusun bayar da lamuni na ilimi na Najeriya (NELFUND) ya raba sama da Naira biliyan 1.1 na kudin karatu ga dalibai kusan 20,000 a wasu manyan makarantun gwamnati.

“Ya kamata kuma a ba da lamunin NELFUND ga ɗaliban da suka kammala karatun digiri a cikin shirye-shiryen Injiniya, saboda hakan zai ba da damar horar da ɗalibai da yawa.”

Olorunmaiye ya ci gaba da cewa, duk dalibin da ya kammala karatunsa a fannin Injiniya dole ne ya kasance yana da ikon yin amfani da ilimin Lissafi, Kimiyyar dabi’a, na’ura mai kwakwalwa da ƙwararrun Injiniya.

“Dole ne shi ko ita ya iya samar da hanyoyin magance matsalolin Injiniya masu rikitarwa,” in ji shi.

A jawabinsa, Shugaban reshen mai barin gado, Suleiman Yahaya na Sashen Injiniya na Jami’ar Ilorin, ya yabawa ‘yan kungiyar bisa goyon bayan da suka bayar.

Ya tuna cewa aikin shugabancin Reshen bai kasance mai sauƙi ba domin ya ƙunshi sadaukarwa sosai.

Yahaya ya ce tallafin da aka samu ya haifar da gagarumar nasara, wadanda suka hada da inganta da inganta hadin gwiwa da cibiyoyi daban-daban da dai sauransu.

“Ina kira ga kowa da kowa ya marawa sabuwar gwamnati baya domin samun karin sakamako mai kyau,” in ji shi.(NAN)(www.nannews.ng)
FATY/OLAL

=========

(Edited by Olawale Alabi

Tausayi
Daga Celine-Damilola Oyewole
Abuja, Satumba 9 2024 (NAN) Uwargidan shugaban kasa, Sen. Oluremi Tinubu, ta bayyana bakin cikinta kan asarar rayuka da dukiyoyi da aka yi sakamakon fashewar wata tankar mai da ta yi sanadin mutuwar mutane 37 a Nijar.

Uwargidan shugaban kasar a cikin wata sanarwa da ta fitar, ta jajanta wa Gwamna Umar Bago da al’ummar jihar Nijar.

“Ina mika sakon ta’aziyya ga Gwamna Bago, da al’ummar Nijar kan mummunan hasarar rayuka da dukiyoyi da aka yi a ranar Lahadi sakamakon fashewar tankar mai.

“Jimami da addu’a na suna tare da ku, musamman al’ummar yankin Agaie da ke karamar hukumar Arewa ta Tsakiya.

“Ina rokon Allah Madaukakin Sarki Ya baiwa iyalai da masoyan wadanda suka rasa rayukansu karfin gwiwa da juriyar rashi mai raɗaɗi.

“Allah ya saka musu da Aljannar Firdausi baki daya.

NAN ta ruwaito cewa hukumar kiyaye haddura ta kasa (FRSC) ta ce wani mummunan hatsarin mota da ya afku a KM 02, kauyen Koriagi, Agaei, hanyar Lapai-Bida, Niger.

Hatsarin ya faru ne sakamakon kaucewar motar wadda take aguje ya faru. 

Hatsarin wanda a karshe ya yi sanadin rasa yadda za a shawo kan lamarin, ya kuma kai ga wata mummunar zafi da ta faru da misalin karfe 04:40 na safiyar ranar Lahadi, inda manya maza 55 suka rutsa da su.

Rundunar ta ce fasinjoji 37 ne suka mutu yayin da aka ceto 18 da raunuka daban-daban.

Kamfanin Dillancin Labaran Najeriya NAN ya ruwaito cewa hatsarin ya hada da motoci hudu, da tankar DAF, manyan motocin DAF guda biyu da kuma wata mota kirar toyota.

Motar mai dauke da man fetur, ta taso ne daga Legas zuwa Kano, kuma an bayyana cewa tana tuki ne bisa ka’idar da doka ta tanada, lokacin da direban ya shawo kanta kuma ya fada kan babbar hanya.

Yanayin ya haifar da wata wuta da ta kona motar.

Yayin da tirelar ke ci da wuta, sai wata motar DAF da ke dauke da shanu da mutane, ita ma ta fada kan motar da ta kone.

Sauran motocin biyu, Toyota da wata motar DAF suma sun yi karo da gobarar.

Dukkan motocin da abin ya shafa sun kone gaba daya.(NAN)

OYE/SH

=====
Sadiya Hamza ta gyara

Ilimin karatu

By Millicent Ifeanyichukwu

Legas, Satumba 9, 2024 (NAN) Farfesa Clement Kolawole, Mataimakin Shugaban Jami’ar Trinity, Yaba, Legas, ya shawarci Gwamnatin Tarayya ta tsara manufofi tare da samar da kayan aiki don bunkasa ilimin karatu da harsunan kasa. 

Kolawole ya ba da shawarar ne a wata hira da ya yi da Kamfanin Dillancin Labaran Najeriya ranar Litinin a Legas.

Ya yi jawabi a taron tunawa da Ranar Karatu ta Duniya ta 2024 tare da taken: “Haɓaka Ilimin Harsuna da yawa: Karatu don Fahimtar Juna da Zaman Lafiya”.

Ranar 8 ga watan Satumba ne ake bikin Ranar Karatu ta Duniya a kowace shekara don inganta ilimin karatu a matsayin kayan aiki don ƙarfafa mutane da gina al’ummomi.

Mataimakin shugaban jami’ar ya ce matakin zai taimaka matuka wajen samun zaman lafiya da fahimtar juna a kasar tare da saukaka ci gaba.

“Ta yin haka, za mu iya inganta ilimin harsuna da yawa, karantarwa don fahimtar juna da zaman lafiya daidai da taken bana.

“Najeriya na da albarkar harsuna da dama na asali; duk da haka, ba a yi amfani da su wajen inganta ilimin karatu, musamman a tsakanin yara.

“Don haka yana da matukar muhimmanci Gwamnatin Tarayya ta karfafa ilimin karatu a cikin harsunan asali na kasa. 

“Idan aka tabbatar da hakan, zai yi nisa wajen saita matakan karatunsu na Turanci.

“Hakanan zai taimaka wa yaranmu su kasance masu aiki a fannin ilimin karatu wanda zai ba su damar shawo kan ƙalubalen duniya na wannan zamani. (NAN) (www.nannews.ng)

MIL/IGO

======

Ijeoma Popoola ta gyara

Makarantu

Daga Oluwakemi Oladipo da Millicent Ifeanyichukwu

Legas, Satumba 8, 2024 (NAN) Wasu masu ruwa da tsaki a harkar ilimi sun yi kira da samun hadin kai da kuma tsare-tsare masu inganci don taimakawa wajen rage tsadar farashin makarantu masu zaman kansu sakamakon hauhawar farashin kayayyaki a kasa.

Sun yi wannan roko ne a wata tattaunawa daban-daban da suka yi da Kamfanin Dillancin Labaran Najeriya ranar Lahadi a Legas.

Mista Yomi Otubela, shugaban kungiyar masu makarantu masu zaman kansu ta kasa (NAPPS), ya ce manufofin gaggawa za su taimaka wajen bayar da tallafin kayan aikin koyarwa da rage haraji kan kayayyakin ilimi.

Ya kara da cewa manufofin za su samar da rangwame farashin da samar da lamuni ga membobin.

Otubela ya kuma yi kira da a hada kai don inganta hanyoyin samun fasaha da kuma tallafi mai yawa daga gwamnatoci zuwa makarantu masu zaman kansu.

“Mun yi imanin cewa tallafin daga gwamnatoci zuwa makarantu masu zaman kansu zai sanya tsarin makarantu masu zaman kansu a matsayin mai kyau don rage yara sama da miliyan 18 da ba sa zuwa makaranta a Najeriya.”

Ya yi nuni da cewa, makarantu da dama da ke karkashin kungiyar suna binciko tsare-tsare masu sassauci don yin aiki kafada da kafada da iyaye don ganin ba a bar wani yaro a baya ba saboda matsalar kudi.

Otubela ya yarda cewa lokaci ne mai wahala ga kowa, ciki har da masu makarantu masu zaman kansu.

Ya ce suna yin iya bakin kokarinsu wajen ganin an daidaita samar da ilimi mai inganci da kuma kula da yanayin tattalin arzikin da iyaye ke fuskanta.

“Har ila yau, muna fatan gwamnati za ta kara yawan kudade don shirye-shiryen horar da malamai da bayar da tallafin kudi ga makarantu don inganta ababen more rayuwa.

“Wannan haɗin gwiwar ba wai kawai za ta sauke nauyi a kan makarantu masu zaman kansu ba, har ma da tabbatar da cewa daliban Najeriya, ba tare da la’akari da asalinsu ba, sun sami ilimi mai daraja a duniya,” in ji Otubela.

Shima da yake jawabi, Mista Adeolu Ogunbanjo, mataimakin shugaban NAPTAN na kasa, ya roki gwamnatin tarayya da ta sake duba dokar man fetur.

Ya kuma bukaci gwamnati da ta sauya farashin man fetur da ya janyo matsalar kudi a kasar.

“Ya kamata gwamnati ta yi kokarin yin wasu sadaukarwa don baiwa jama’a damar sauke nauyin da ke kansu na unguwannin su.

“Ya kamata gwamnatoci su fahimci cewa dole ne makarantu su koma makaranta kuma yara su koma makarantu a kan lokaci, su yi duk mai yiwuwa don sauke nauyin da ke kan iyaye,” inji shi.

Wasu iyaye a Legas, wadanda su ma suka zanta da wakilan kamfanin dillancin labarai na NAN, sun bayyana damuwarsu game da tsadar kayan makaranta da kuma kudaden makaranta.

Daya daga cikin iyayen, Mista Segun Olayode, masanin kimiyar lafiya, ya ce dole ne a kara himma wajen biyan karin kudaden da aka kara wa ‘ya’yansa kudin makaranta.

Wata mahaifiya, Misis Tolani Odofin, ma’aikaciyar gwamnati, ta ce ba za ta iya biyan kudin da aka kara mata ba, kuma za ta saka ‘ya’yanta a wata makaranta.

“Hukumar makarantar ta aiko mana da sanarwa a lokacin hutun inda ta danganta dalilin da yanayin tattalin arziki.

“Ni da mijina mun yanke shawarar shigar da su wata makaranta saboda ba za mu iya biyan sabon kudin ba, daga naira 65,500 kowanne zuwa naira 95,500, hatta farashin ma’aikatan gidan ya tashi,” inji ta.

Wata ‘yar kasuwa mai suna Benedicta Uduak, ta koka kan yadda tsadar rayuwa ta shafi kowane fanni na rayuwa, kuma ciyarwar ta yi wahala.(NAN) (www.nannews.ng).

OKG/MIL/AMM

=========

Abiemwense Moru ne ya gyara